هضم و جذب غذا در لوله گوارش

آگاهی سرعت از هضم و جذب مواد غذایی مختلف و دفع مواد زاید حاصل از سوخت وساز و تاثیر فاکتورهای محیطی بر آن برای پرورش دهندگان ماهی از نقطه نظر برنامه ای تغذیه ای صحیح بسیار مهم است. عواملی که در سرعت هضم وجذب مواد غذایی در ماهی مؤثرند را می توان به سه دسته کلی تقسیم بندی کرد:

1- درجه حرارت آب: بدین صورت که هرچه درجه حرارت آب بالاتر رود سرعت عبور مواد غذایی در دستگاه گوارش افزایش یافته به نحوی که در دمای 8 درجه سانتیگراد مدت زمان عبور 49تا53 ساعت است و در دمای 18 درجه به 30 ساعت کاهش می یابد و به تناوب آن هضم و جذب غذل کاهش می یابد .

2- نوع غذا : سرعت عبور غذاهای خشک نسبت به غذاهای تر در دستگاه گوارش کمتر است.

اندازه ذرات: اندازه ذرات نقش مهمی در هضم وجذب دارد ، هر چه اندازه کوچکتر باشد سطح تماس غذا با جدار دستگاه گوارش بیشتر شده و بهتر تحت تاثیر آنزیمها قرار می گیرد. سرعت هضم وجذب پروتئین ها، چربیها و کربوهیدراتها یکسان است. در سیستم گوارشی آزاد ماهیان مواد قندی ضعیفتر جذب می شود.

مکان یابی :

مکان یابی از فاکتورهای مهم و محوری پرورش ماهی قزل آلا است که اگر در این امر دقت نشود نه تنها پرورش موفق نخواهد بود بلکه کل سرمایه گذاری انجام شده با خطر مواجه خواهد شد لذا باید با صرف وقت و پس از بررسی همه جانبه مکان مورد نظر را انتخاب کرد.

برای نیل به این هدف موارد زیر باید مورد نظر قرار گیرد:

-  اقلیم : شرایط آب و هوایی منطقه مورد نظر برای احداث کارگاه باید به گونه ای باشد که با پرورش قزل آلا سازگاری داشته باشد، یعنی نه آنقدر گرم باشد و نه آنقدر سرد که پرورش قزل آلا را محدود سازد بلکه باید تا حدود زیادی با نیازهای زیستی متابقت داشته باشد.

-  توپو گرافی: منطقه مورد نظر باید طوری باشد که حدالمقدور کمترین عملیات خاک برداری و تسطیح را داشته باشد تا سرمایه گذاری را محدودتر کند، از طرف دیگر زمین باید طوری انتخاب شود که امکان آبگیری حوضچه ها به صورت ثقلی وجود داشته باشد یعنی زمین دارای شیب باشد، در غیر این صورت نیاز به پمپ آب خواهد بود، همچنین باید توجه نمود که محل مورد نظر در معرض سیلاب و دیگر آلودگیهای آبی قرار نداشته باشد.

-  امکانات محل: مکان مورد نظر باید دارای راه ارتباطی به شهر ها ، بازار فروش، خرید بچه ماهی و غیره داشته باشد.

-  منبع آب: وجود یک منبع آبی مطمئن و دائمی در محل پرورش ضروری است و هر چقدر کارگاه و منبع آبی به هم نزدیکتر باشند مفید تر خواهد بود، البته بهتر است در محل کارگاه یک یا چند حلقه چاه برای مواقع ضروری حفر شود، چرا که در طول دوره پرورش ممکن است با مواردی نظیر کاهش جریان آب، آلودگی منبع آب مواجه شویم.

عوامل مؤثر بررشد قزل آلا

الف: عوامل محیطی:

1-نور: هرچه طول روز یا مدت تابش آن کوتاه تر باشد میزان رشد ماهی کاهش می یابد،قزل آلاهای جوان هنگامی که در معرض نور اضافی قرار داده شوند 13تا17درصد رشد بیشتری خواهند داشت.

2-تراکم ماهی:در پروزش ماهی قزل آلا در استخرهای بتونی تعداد ماهی نسبت زیادی در حجم کوچکی از آب نگهداری می شوند و تراکم مهی ها بالا می باشد و برخورد وتماس با هم نیز افزایش می یابد که برا جبران آن میزان اکسیژن محلول در آب بایدبالا باشدکه برای دسیابی به این شرایط میزان جریان آب ورودی به استخروسرعت تعویض آب باید بالاتر در نظر گرفته شود تا از تجمع مواد سمی نظیر آمونیاک در آب جلوگیری کند،همچنین غذادهی از جنبه مقدار و زمان آن به نحوی باشد که رقابت میان ماهی ها در گرفتن غذا منجر به بی غذاماندن تعدادی از آنها نشود.

3-دمای آب:ماهی قزل آلا جزء ماهیان سرد آبی است و محدوده زیستس حرارتی آن 0تا25 درجه است،در دمای 20درجه میزان اکسیژن آب محدود می شود چرا که غلظت آن در آب کاهش می یابد. رشد مطلوب مایان بنا به گونه آنها در دمای نزدیک به 16درجه سانتی گراد است اما در حالت کلی باید گفت که دمای آب تا حد زیادی به شرایط آب و هوایی منطقه احداث مزرعه بستگی داردریاریا،در صورت عدم وجود اکسیژن کافی در آب و نرسیدن اکسیژن کافی به بدن،فعالیتهای حیاتی ماهی دچار اختلال می گردد.میزان اکسیژن محلول در آب با جریان آن و وزش باد تغییر می کند، یکی از موارد تعیین کننده در این رابطه خود آب استخر است در صورتی که دمای آب در استخر از20درجه سانتی گراد بالاتر رودعمل حل شدن یا وارد شدن اکسیژن هوا تا حد زیادی کاهش می یابد و همچنین برای سایر فعالیتهایی که برای ماهی ها لازم هستند نظیر تنفس،هضم و جذب غذا اختلال ایجاد می گردد. بدین منظور بهتر است که دمای آب استخرهای پرورشی بین 12تا16 درجه باشد.

ماهی قزل آلا به دلیل اینکه به طور طبیعی تمایل زیادی به زندگی در آبهای سرد دارد نمی تواند آبهای با درجه حرارت بالای 20 درجه را تحمل کندو در چنین شرایطی تلفات شروع می شود. هر قدر میزان اکسیژن محلول در آب بالاتر باشد اعمال حیاتی ماهی به نحو مطلوبتر انجام می گیرد و در این حالت بهبود وضعیت سلامتی، تغذیه،رشد و سرانجام افزایش وزن و تولید مقدار بیشتر ماهی در مزرعه را خواهیم داشت. بسیاری از مراکز تکثیر ماهی برای دستیابی به رشد یکسان آب ورودی را از نظر درجه حرارت کنترل می کنند.باید توجه داشت که در هنگام انتقال بچه ماهیان در مراحل مختلف رشدبه دلیل حساسیت به تغییرات سریع درجه حرارت آب مراقبت زیادی انجام داد تا با شرایط جدید سازش یابند.

4-اکسیژن محلول: حداقل میزان اکسیژن مورد نیاز محلول در آب برای ماهی قزل آلا 5/5میلی گرم در لیترو برای تخم ها 7میلی گرم در لیتر است. قابلیت آب برای نگهداری اکسیژن بصورت محلول تحت تاثیر حرارت،فشار و نمکهای محلول در آب قرار دارد. به عنوان مثال آب شیرین با دمای 5 درجه سانتی گراد و فشار یک اتمسفر دارای قابلیت انحلال اکسیژنی معادل8/12 میلی گرم در لیتر و در دمای 20درجه 2/9میلی گرم درلیتر می باشد.اگر فشار اتمسفر کاهش یابد اکسیژن محلول نیز کاهش می یابد،این امر ممکن است برای مزادع پرورش ماهی در ارتفاعات بالا مشکلاتی ایجاد کند. با افزایش شوری آب قابلیت انحلال اکسیژن کاهش می یابد،اگر میزان اکسیژن محلول در آب از 4میلی گرم کمتر باشد موجب تلفات می گردد. باید سعی شود که آب ورودی به استخرهای پرورشی کاملا با اکسیژن اشباع شود.گذاشتن تخته شاندوردر ورودی هر استخرو استفاده از هواده درمراحل بحرانی و زمانی که تراکم ماهی زیاد است جهت افزایش اکسیژن می تواند سودمند باشد.در مزارع پروزش ماهی معمولا با بالارفتن دما ماهیان را بمنظور تسریع در رشد با غذای بیشتری تغذیه می کنند،طبعا میزان مصرف اکسیژن ماهیان نیزبطور قابل ملاحظه ای افزایش می یابد،این در حالیست که قابلیت حل شدن اکسیژن درآب کاهش یافتهو در چنین مواقعی فضولات و باقی مانده های غذاکه در کف استخرها ته نشین شده است هم تجزیه می شوند،غیر از استخرهایی که دارای طراحی مناسبی هستند و مواد دفعی را با جریان آب خارج می کنند،و در طول مدت تاریکی گیاهان آبزی موجود نظیر جلبکها نیز اکسیژن را مورد استفاده قرار می دهند، بنا بر این اگر آب ورودی به استخر اشباع هم باشد تحت شرایطی نظیر تراکم بسیار زیادماهیان و درجه حرارت بالا ممکن است سطح اکسیژن آب به حد خطرناکی برسد. میزان جریان آب باید با عمق استخر تنظیم شودبطوری که سرعت تعویض آب حاصلمتناسب ا تراکم ماهیان موجود ،دمای آب و تغذیه ماهیان باشد. باید توجه کرد که محاسه حجم مفید استخر به انضمام فضاهایی که آب راکد است به درستی انجام شود.

بچه ماهیان مقدار بیشتری اکسیژن نسبت به ماهیان بزرگتر نیاز دارند،این عوامل بر لزوم اندازه گیری منظم میزان اکسیژن خصوصا در حرارت های بالا و تراکم زیاد دلالت می کند. برای بهبود وضعیت اکسیژن راهکارهای زیر پیشنهاد می شود: هوادهی بوسیله دستگاه های هواده،افزایش میزان جریان ورودی آب،جلوگیری از رشد زی شناوران در استخر و طراحی مناسب مزارع پرورش.

5- آمونیاک: گاز آمونیاک محلول در آب به دو صورت یونیزه((NH4و غیر یونیزه(NH3)  

  دریک معادله تعادل(NH3+H2O=NH4 OH)موجود می باشد که در حالت یونیزه به صورت گازو در حالت یونیزه بصورت آمونیوم می باشد. واکنش آمونیاک با آب از واکنش های تعادلی است که در آن از یک طرف یون هیدروکسید و آمونیوم و از طرف دیگرگاز آمونیاک و آب تشکیل می گردد. آمونیاک غیر یونیزه که بصورت گاز می باشدبیشترین سمیت را برای ماهیان دارد و غلظت بسیارکم آن به مقدار 02/0میلی گرم در لیتر برای بچه ماهیان نورس خطرناک است. اصولا نسبت بین آمونیاک آزاد و یونیزه به پی اچ آب بستگی دارد،در پی اچ بالاتر مقدار بیشتری آمونیاک یونیزه به آمونیاک آزاد تبدیل می شود.

آمونیاک محلول در آب به چند طریق ایجاد می گردد:

الف: تجزیه مواد آلی در استخرهای پرورشی

ب: دفع فضولات ماهی در کشت های متراکم

برای اداره صحیح مزرعه پرورش ماهی بخصوص در شرایطی مانند قلیایی بودن آبمیزان کم اکسیژن و درجه حرارت بالا،باید میزان آمونیاک اندازه گیری شود.با افزایش اکسیژن محلول بوسیله هوادهی که موجب کاهش پی اچ و با اسیدی نمودن محیط واکنش ترکیب به سویعدم تولید آمونیاک گازی پیش می رود،همچنین ارزیابی غذای مورد نیاز ماهی و غذادهی کنترل شده و افزایش جریان آب در سیستم های متراکم می توان تولید گاز آمونیاک را کنترل کرد.

6-پی اچ: پی اچ معیار سنجش اسیدی یا قلیایی بودن است که در محدوده بین 0تا14 تغییر می کند. از آنجا که پی اچ یک سنجش لگاریتمی،تغییر 1/0 واحد آن نشان دهندهتغییر قابل ملاحظه ای در اسیدیته آب می باشد. پی اچ آب استخر نباید خیلی متغیر باشد بلکه در دامنه 4/6تا9 ثابت بماند،تغییر پی اچ به ماهی استرس وارد می کند ولی در مناطق آهکی که آب حالت قلیایی دارد احتمال بروز این اتفاق بسیار کم است.این بدان علت است که چنین آبی حاوی مقدار زیادی نمک های محلول خصوصا نمک های کلسیم می باشد،این نمک ها از تغییر پی اچ آب جلوگیریمی کنند. آبهای اسیدی در مناطقی است که زمین دارای سنگهای آذرین می باشد،میزان کلسیم این آبها کم است.آبهای خیلی اسیدی ممکن است به دنبال شستشوی اسیدهای معدنی خاک توسط سیل ایجاد شود.

کاهش زیاد پی اچ آب می تواند به خونریزی در سطح آبشش ها و تلفات سنگین ماهیان منجر گردد.همچنین آب مزرعه اگر از میان جنگل های کاج عبور نمایدباعث ورود مواد اسیدی ویا افزایش فلزات در آب می شود،نمونه آن ورود منگنز و آلمینیوم از خاک این جنگلها به داخل آب است در چنین شرایطی افزودن آهک به جریان آب ورودی باعث کنترل پی اچ می شود.در پرورش ماهی استفاده از آبی که کمی قلیایی است به آبی که کمی اسیدی است برتری دارد اگر پی اچ از5/8تا9 بالاتر رود درصد بالایی از یونهای آمونیوم به آمونیاک آزاد تبدیل می گرددکه بر روی ماهیان اثر نامطلوب می گذارد، همچنین پی اچ زیاد قلیایی موجب صدمه زدن به آبشش و عدسی چشم ماهیان می گردد.

آبهای اسیدی با پی اچ کمتر از 5تا6 برای حیات ماهیان مناسب نبوده و افزایش یون هیدروژن مثبت سبب صدمه دیدن آبشش و لایه اپیدرم ماهی می شود.

7-گاز کربنیک: گازی است بی رنگ و بی بو که حلالیت زیادی در آب دارد و با توجه به غلظت کم آن درجه میزان آن در آب کم است. تمام آبهای طبیعی دارای مقدار گاز کربنیک هستند که در حالت تعادل میزان آن دو میلی گرم در لیتر است خزه ها باعث کاهش میزان گاز کربنیک محلول در آب و در نتیجه افزایش مقدار اکسیژن می گردند. کم شدن میزان گازکربنیک محلول در آب با افزایش میزان اکسیژن محلول در آن ارتباط مستقیم دارد.

اگر میزان گازکربنیک محلول در آب از 5/4 میلی گرم کمتر باشد نشانه اثر مواد معدنی حل شده در آب است این گاز به سه حالت در آب وجود دارد:گازکربنیک ،یون بیکربنات و یون کربنات. دی اکسید کربن به حالت آزاد برای ماهیان سمی می باشد.

گازکربنیک در شرایط زیر به حالت بحرانی خود می رسد:

الف- در هوای ابری و شبها بدلیل عمل تنفس زی شناوران گیاهی

ب- آب های زیر زمینی اسیدی

ج- در استخرهایی که بقایای غذای ماهیان و مواد آلی زسوب کرده باشد

د- هنگام تعویض آب استخر،کاهش آب ورودی یا کاهش ارتفاع آب استخر که سبب تجمع گازکربنیک تولید شده توسط ماهیان یا زی شناوران می گردد.

ه- در زمان حمل ونقل ماهی در داخل یک فضای بسته .

میزان گازکربنیک محلول در آب اگر ازحد 15تا20 میلی گرم در لیتر بالاتر رود موجب مرگ ماهیها می شود.

تدابیر کاهش گازکربنیک محلول در آب:

·        هوادهی به آب ورودی

·        بالا بردن اسیدیته آب با افزودن هیدروکسید کلسیم

·        تنظیم میزان غذا با نیاز و مصرف ماهی

8- نیتریت: درعمل نیتریفیکاسیون یا عمل اکسیداسیون زیستی آمونیاک نیتریت به عنئان یک محصول حدواسط تولید می گردد. غلظت نیتریت معمولا در آب های طبیعی و مزارع پرورش ماهی سالم پایین بوده ولی در اثر افزایش آلودگی با مواد آلی یا کاهش اکسیژن افزایش می یابد نیتریت با هموگلوبین خون تشکیل مت هموگلوبین را می دهد که قدرت ظرفیت نگهداری اکسیژن آن تسبت به هموگلوبین بسیار کم می باشد.لذا اگر میزان غلظت آن در خون افزایش یابد منجر به مرگ ماهی در اثر نبود اکسیژن می شود ضمنا باید یادآور شد که میزان سمیت نیتریت با وجود یون کلرید در محیط افزایش می بابد.

9- نیترات: از پدیده اکسیداسیون زیستی آمونیاک و نیتریت ،نیترات حاصل میگردد، در مجموع نیترات برای ماهیان سمی نبوده ولی در غلظت های بیش از 400میلی گرم در لیتر برای ماهیان خطرناک است.

10- املاح محلول: مواد جامد محلول شامل کربنات ها، کلریدها،نیترات ها،سولفات ها و نمک های سدیم،پتاسیم،کلسیم و منیزیم است. در حقیقت مواد جامد محلول همان شوری آب رابیان می کند که بر حسب گرم و یا قسمت در هزار بیان می گردد. آب های شیرین طبیعی معمولا دارای شوری 1/0تا1 قسمت در هزار هستند. آبهای شور فشار اسمزی را کاهش داده و قزل آلا که میزان شوری تا 30 قسمت در هزار را تحمل می نماید چون جزء گونه های یوری هالین است و قابل پرورش در چنین شوری می باشد، اما شوری به میزان 10قسمت در هزار با موفقیت بیشتری همراه است.

11- فلزات سنگین: فلزات سنگین شامل روی،مس،جیوه،نیکل،کروم و آرسنیک است که بصورت های مختلف در طبیعت یافت می شوند. در آبهای سخت با پی اچ نزدیک به 8 و کربنات کلسیم بیش از 75 قسمت در هزار قابلیت سمی این ترکیبات کاهش می یابد. اثرات سمی مس و روی معمولا پس از یک یا دو روز روی ماهیان مشخص می شود و تلفات ناگهانی در جمعیت ماهیان رخ می دهد.

اثر سمی روی از مس بیشتر است، میزان بحرانی وجود روی و نیکل در حدود 5میلی گرم در لیتر می باشد،این املاح ممکن است سطح تخمدان و آبشش ها را پوشانده و موجب تلفات سنگین می شود.

ب: عوامل داخلی

1- اندازه ماهی: هرچه وزن و سن افزایش می یابد سرعت رشد نیز کاهش می یابد.

2- بلوغ جنسی: با ورود ماهی قزل آلا به دوره بلوغ جنسی از سرعت رشد آن کاسته می شود.

3- خصوصیات ارثی ماهیان: بعضی از ماهیان بر اساس خصوصیات جنسی که از والدین خود به ارث برده اند دارای رشد سریعتر و گروه دیگری از آنها دارای رشد کمتری اند.

ج: عوامل تغذیه ای

1- پروتئین ها: یکی از اجزای غذایی بسیار مهم است که برای ساخت بافتهای جدید بدن ماهی ورشد آن ضروری می باشد .پروتئین های گوناگون ازکنار هم قرار گرفتن نسبتهای متفاوت اسیدهای آمینی ساخته می شوند.هدف پرورش دهنده ماهی استفاده حداکثر از پروتئین وتبدیل آن به گوشت ماهی است.بعد ازهضم غذا در برابر هر گرم پروتئن 4کیلوکالری انرژی تولید می شود.در محیط طبیعی،ماهی قزل آلا گوشت خوار است بنابراین درشرایط پرورش این ماهیان به جیرهای غذای سرشاراز پروتئین نیاز دارند که مقدار مناسبی از این پروتئین از پودر ماهی تامین می شود.این بدان علت است که پروتئین های گیاهی ارزان قیمت حاوی تمامی اسیدهای آمینه ضروری مورد نیاز ماهی نیستند .

در مراحل مختلف میزان پروتئین مورد نیاز که باید در جیره غذایی قزل آلا موجود باشد عبارت است از:

·  در اوایل دوره پرورشی 50درصد از مقدار کل جیره (برای تهیه غذای آغازی)

·  در اواسط دوره پرورش40درصد از مقدار کل جیره( برای تهیه غذای رشد)

·        در اواخر دوره پرورش 35درصد از کل جیره(برای تامین غذای پایانی)

         مقادیر توصیه شده فوق مقدار پیشنهادی و کمترین مقدار پروتئین است که باید در                       جیره غذایی وجود داشته باشد زیرا افزودن و بالا بردن میزان این مقادیر ،اگرچه میزان رشد ماهی را افزایش می دهد به علت گران بودن پروتئین نسبت به سایر اجزای غذایی هزینه تولید هر کیلو گرم ماهی را بالا می برد. اجزای غذایی که برای تغذیه ماهی های قزل آلا بکار می رود ، به طور عمده شامل پودر ماهی ،ضایعات کشارگاهی دام وطیور،ماهی کیلکا،آرد سویا،آردذرت،کنجاله سویا و پودر خون است که مولتی ویتامین نیز برای رفع نقض پایین بودن میزان ویتامین ها به آن افزوده می شود.

2-  چربی ها:

دومین جزء غذایی که باید در جیره قزل آلا موجود باشد و از نظر میزان اهمیت نیز بعد از پروتئین ها قرار می گیرد چربی ها هستند. نقش آنها در تامین انرژی در بدن ،ازطریق سوختن در سلول ها یا بافت های بدن و نقش دیگر آن در ساخت بافتهای جدید و رشد ماهی قزل آلا می باشد.

میزان نیاز ماهی به چربی در مراحل گوناگون به شرح زیر است:

·  در اوایل دوره پرورش 15درصد از مقدار کل جیره(برای تهیه غذای آغازی)

·  در اواسط دوره پرورش 12درصد از میزان کل جیره(برای تهیه غذای رشد)

·  در اواخر دوره پرورش9درصد از مقدار کل جیره(برای تهیه غذای پایانی)

در بدن ماهی دو نوع چربی ذخیره می شود،یکی از آنها چربی طبیعی است که ماهی از پروتئین یا مواد قندی اضافی می سازد ، دیگری چربی ای است که به طور مستقیم از مواد غذایی حاصل می شود اگر بیش از حد مورد نیاز چربی به غذای ماهی افزوده شود، ممکن است باعث تلف شدن آن گردد.

منابع اصلی چربی برای غذای ماهی ها عبارتند از : آرد و روغن ماهی،آردپنبه دانه،سبوس برنج،گوشت تازه و ...

3-  قندها:

یکی دیگر از مواد غذایی ضروری برای حیات و رشد ماهی است که باید در جیره غذایی قزل آلا وجود داشته باشد هنگامی که ماهی نتواند انرژی مورد نیاز خود را از سوزاندن پروتئین ها و چربی ها تامین کند ، قندها یا کربوهیدراتها در سلول های بدن ماهی می سوزند. در تغذیه طبیعی قزل آلا ، قندها نقشی ندارند ، اما در عمل در تهیه جیره غذایی قزل آلا از مواد غذایی استفاده می کنیم که در ترکیب خود دارای قند هستند ، مانند غلات. دو منبع عمده قندی در جیره غذایی ماهی ، شامل نشاسته( موجود در سیب زمینی و ...) رشته های گیاهی (ساقه گیاهان و ...) می باشند .

مشکلی که در مورد وجود قندها یا کربوهیدراتها در جیره غذایی قزل آلاوجود دارد این است که ماهی در هضم آنها در دستگاه هاضمه خود و جذب و وارد کردن آنها به خون خود محدودیت دارد و حتی در بهترین شرایط، حداکثر 60تا65درصد از کربوهیدراتها(مثلا نشاسته) موجود در غذا را هضم ودربدن خود جذب می کند و اگر مقدار قندها در جیره غذایی قزل آلا ازیک حدی بیشتر باشد،قسمت قابل توجهی از آن بدون آنکه هضم و در بدن ماهی جذب شود،از دستگاه هاضمه ماهی عبور می کند و از بدن بصورت مدفوع دفع می شود. وجود کربوهیدرات یا قند در جیره ،عبور مواد غذایی از دستگاه هاضمه را آسان تر و سریعتر می کندریا، بنابراین بالا بودن بیش از حد میزان کربوهیدرات در جیره غذایی به پروتئین ها و چربی های موجود در غذا فرصت هضم توسط دستگاه گوارش و جذب شدن آنها به بدن ماهی را نمی دهد و  در نتیجه از دسترس ماهی خارج شده و علامت های مربوط به کمبود پروتئین و چربی را که شامل کاهش رشد و بیماری های ناشی از کمبود پروتئین هستند در بدن ماهی آشکار می شود. از طرفی، در صورتی که میزان قندها در جیره غذایی قزل آلا زیاد باشد ، بعد از هضم آن و تولید گلوکز(در اثر هضم قندها) کهجذب بدن ماهی می شود گلوکز اضافی و بیشتر از حد نیاز ماهی در کبد(بصورت گلیکوژن) ذخیره می شود و مشکلاتی از جمله زردشدن کبد ماهی را بوجود می آورد.

دلیل استفاده از قندها در جیره غذایی قزل آلا:

·  بعنوان یک منبع تامین کننده انرژی ارزان قیمت،که به جای پروتئین و چربی مورد استفاده قرار می گیرد.

·  موجب افزایش میزان چسبندگی اجزای غذایی به هم و دیرتر متلاشی شدن غذا ،بویژه غذاهای پیش ساخته کارخانجات تولید (پلت) می شود.

·  استفاده از قندها باعث می شود که پروتئین موجود در غذا، بجای آنکه صرف تولید انرژی شود برای ساخت بافتها و اندام های جدید یا رشد ماهی و در نهایت افزایش میزان رشد ماهی استفاده می شود.

4- ویتامین ها

نوعی مواد آلی هستند که وجود انها به مقدار کم در جیره غذایی قزل آلاضروری است که تا رشد و سلامتی این ماهی را تامین کند و در بعضی از فعالیت های حیاتی پیچیده سلولی نیز نقش دارد . وجود هر یک از ویتامین ها به مقدار کافی در جیره غذایی ضروری است ،ویتامین های محلول در چربی در صورتی که مقدارشان در جیره غذایی بیش از حد نیاز باشد باعث ایجاد مسمومیت در قزل آلا می شود. البته در مراحل مختلف پرورش نیاز ماهی به عواملی از قبیل رشد ماهی،دمای آب و تغییرات محیطی وابسته است .

الف: ویتامین های محلول در آب

این ویتامین ها در صورت وجود در جیره غذایی به سرعت جذب بدن ماهی می شوند و مشکلات ناشی از کمبود آنها به ندرت در ماهی قزل آلا دیده می شود . از بین ویتامین های محلول در آب ، ویتامین سی بسیار مورد توجه است و در اثر کمبود آن علایمی نظیر خون ریزی در کبد،کلیه ها ، ماهیچه و ایجاد خمیدگی در استخوان ها دیده می شود.

این ویتامین ها عموما به صورت آنزیم و یا در انتقال انرژی عمل می کنند .

ب:  ویتامین های محلول در چربی

مهمترین ویتامین این گروه ، ویتامین آ است . این ویتامین برای دید طبیعی ماهی بسیار مهم است و در حفاظت از پوست ماهی نیز نقش دارد و کمبود آن در جیره ماهی قزل آلا منجر به بیرون زدگی کره چشم و افزایش خطر عوامل بیماری زا در بدن ماهی می شود، از طرفی این کمبود باعث کاهش اشتها ، کندی رشد، کوچک شدن کبد،کم خونی، خون ریزی در چشم و پوست، خرابی باله هاف نرم شدن سرپوش آبششی و در مراحل بعد افزایش مرگ ومیر خواهد شد. بیشترین میزان جذب آن در غذا 900000 واحد بین المللی در هرکیلوگرم از غذاست .

ویتامین دی هم در محکم شدن استخوان بندی و جذب کلسیم و فسفر در روده کوچک نقش دارد . دیگر ویتامین محلول در چربی ویتامین ای است که به عنوان یک آنتی اکسیدان طبیعی عمل می کند، اثار کمود این ویتامین به ندرت بروز می کند زیرا در بسیاری از مواد غذایی وجود دارد ولی کمبود آن در دمای 6تا 12 درجه سانتی گراد با علائمی چون: کاهش رشد، کاهش مصرف غذا و نرم شدن ماهیچه ها دیده می شود.

در مورد ویتامین های محلول در چربی توصیه می شود که مخلوطی شامل: 1630000 ویتامین آ، 110000 ویتامین ای، 88160ویتامین دی (اعداد بر اساس واحد بین المللی است)، 755/2 میلی گرم ویتامین ک به همراه ویتامین های محلول در آب شامل بیوتین 88/2 میلی گرم، ب12 5/5 میلی گرم،اسید فولیک 2204میلی گرم ،نیاسین 558 میلی گرم،ب2 22/13 میلی گرم و ب 1 8/8 میلی گرم را با آرد غلات مخلوط کرده وبه وزن 1000گرم رسانده و سپس از مخلوط فوق به نسبت 4% در جیره غذایی قزل آلا استفاده شود.

5- مواد معدنی

این مواد جزء اساسی غذای ماهی قزل آلا است . نقش آنها در سوزاندن غذا ، افزایش استقامت استخوانها، مداخله در تبادل آب با محیط اطراف و حضور در مایعات بدن می باشد.

عناصر معدنی هرچند به مقدار ناچیز در غذای ماهی وجود دارد ولی همین مقدار کم برای حیات آن بسیار ضروری است و باید در جیره وجود داشته باشد ،در غیر این صورت سلامت ماهی به خطر می افتد.

نیازهای پرورشی

موفقیت در پرورش ماهی قزل آلا مستلزم اعمال مدیریت و مراقبت بالاست ،ماهی به دلیل خونسرد بودن به سادگی با درجه حرارت آب سازگار می شود،قزل آلادر دمای نزدیک به انجماد بی تحرک بیمار می شودو برای متابولیسم پایه انرژی بسیار کمی را صرف می کند ،با افزایش دمای آب میزان فعالیت ماهی فزونی می یابد ،بنابر این برای تامین انژی مورد نیاز به غذا و اکسیژن بیشتری نیازمند است ودردمای بالاتر سریعتر رشد می کند. البته آب در دمای بالاتر از25درجه اکسیژن کافی را برای برآوردن نیاز ماهی نداردو این امر سبب مرگ ماهی خواهد شد،بنابراین موفقیت در پرورش ماهی علاوه بر مدیریت به خاصیت فیزیکی و شیمیایی آب هم بستگی دارد.

اگر بخواهی به دوران قبل از پرورش ماهی نگاهی داشته باشیم باید به مرحله تکثیرو قبل از آن اشاره کنیم.

تخم قزل آلا بسیار حساس به درجه حرارت و ضربه زدن میباشد. دارای خاصیت ارتجاعی بوده و اسپرماتوئید از سوراخی بنام میکروپیل که در سطح تخم است وارد آن میگردد.گرفتن تخم از ماهی ماده و اسپرم از ماهی نر را اصطلاحا تخمگیری می نامند، برای این کار ماهیان مولد را ابتدا توسط ماده بیهوشی ms222 بیهوش کرده و سپس اقدام به تخمگیری می کنند. پس از آن تخمها و اسپرم را روی هم ریخته و به آرامی هم میزنند تا در مدت 30تا120 دقیقه لقاح صورت گیرد.

هر ماهی نر برای 4تا5 ماهی ماده به کار میرود،بسته به محل و درجه حرارت فصل تخمریزی تغییر می کندبدین صورت که هرچه درجه حرارت آب پایینتر باشد زمان تخمریزی به عقب می افتد و برعکس که در هر دو صورت کیفیت تخمها کاهش می یابد. این زمان را می توان با تخمگیری گزینشی،استفاده از نور مصنوعی یا تزریق هیپوفیز پیش انداخت.عواملی چون سریع الرشدبودن،رنگ مناسب،بلوغ دیرس جهت جلوگیری از کاهش کیفیت تخم و مقاومت در مقابل بیماریها در انتخاب مولدین دخالت دارند. دما،جنس،نور وتغذیه در رسیدگی آزادماهیان دخالت دارند، علاوه بر اینها کوتاه شدن روز ،حضورجنس مخالفو شدت جریان آب در پیشرس نمودن ماهی ها موثرند،ماهی های ماده رسیده را میتوان از روی شکم برآمده شان تشخیص داد.

منفذ تناسلی متوم و قرمزرنگ نشانه آمادگی ماهی برای تخمکشی است،ماهی نررسیده هم دارای آرواره پایینی قلاب مانند می باشد.ماهی های نر در دوسالگی و ماده ها هم در سال دوم و سوم به بلوغ جنسی میرسند.ماهی قزل آلا که شکمی پر از تخم دارد بسیارحساس بوده و توانایی تحمل خشونت را ندارد و به همین دلیل جهت رقم بندی و تخمگیری هر بار نباید بیش از 2تا3 ماهی را برداشت و تور دستی را از ماهی پرکرد زیرا سبب شکستن تخمهاو صدمه به دستگاه تولید مثل می گردد.

مقدار تخم به سن و اندازه ماهی مولد بستگی دارد،در گزینش ماهی آنهایی را که تخم درشتری تولید می کنند باید انتخاب نمود. هرماهی بطور متوسط در دوسالگی 1553عدد تخم و در سه سالگی 2210عدد تخم تولید می کنند که تقریبا هر 305عدد آن 30گرم وزن دارند. اگرقبل از رسیدگی کامل تخمها اقدام به تخمگیری از ماهی نشود درصد لقاح بشدت کاهش خواهد یافت و اگر رقم بندی و تکثیر به موقع صورت نگیرد تخمها بیش از حد رسیده شده صاف و زلال می شوند که در اثر ارتباط با خونابه مترشحه از تخمدان بصورت مات که تخمهای شبکور نامیده می شوند در می آیند.

 بارور کردن به طریقه خشک و مرطوب انجام می گیرد که نوع خشک آن بدلیل افزایش زمان بازماندن سوراخ میکروپیل و امکان تخمگیری از چند ماهی در یک ظرف از مطلوبیت بیشتری برخوردار است. عملیات تخمگیری با روشهای مختلفی صورت می گیردکه فقط به آنها اشاره می شود:

1-  تخمگیری با دست(یک نفره یا دو نفره)

2-  تخمگیری بوسیله هوا

3-  تخمگیری بطریق بریدن شکم(در ماهیان آزاد)

پس از این عمل تخم ها و اسپرم ها را با هم در یک ظرف تمیز مخلوط  کرده و به آن آب اضافه می کنند، تخم های گرفته شده را می توان پس از 48ساعت شمرد که برای این کار از چندین روش استفاده می کنند:

1-  شمارش تخم به روش حجم سنجی(شمارش تخم هابر روی سینی مخصوص)

2- شمارش تخم به طریقه بورو(شمارش بر اساس مقدار آبی که با افزودن تخم ها جابه جا می شود)

3- شمارش تخم به روش فون بایر(استفاده از یک ناودانک 30سانتی متری با دیوارک هایی با زاویه 45درجه در داخل)

در پایان پس از جدا کردن تخم های مرده، تخم های سالم را برای تبدیل شدن به لارو به داخل سبدهای مخصوص یا انکوباتورها انتقال می دهند. سبدهای استاندارد معمولی به درازی 50سانتی مترو پهنای25/36 سانتی مترو گودی 15سانتی متر هستند که در قابی کوچک قرار گرفته و در داخل کانال آویزان می شوند.

انکوباتور ها نیز بسته به نحوه ورود آب و تماس با تخم ها به سه نوع چکه ای و سینی شکل و جعبه ای تقسیم می شوند. انکوباتورهای سینی شکل بصورت کشویی و عمودی روی هم قرار گرفته و تخم ها تا تبدیل به لارو وجذب کیسه زرده در آن نگهداری می شوند. در نوع چکه ای آب از بالا به سمت پایین به روش قطره ای هدایت می شود و تخم ها را تا مرحله چشم زدگی در آن نگهداری می کنند سوراخ های توری کف سینی سبب نگهداری تخم شده و آب به زیر سینی سقوط می کند و اکسیژن مورد نیاز هی بدین صورت تامین می شود. در نوع جعبه ای آب از بالای کانال مخصوص بسمت پایین کانال هدایت می گردد.

معمولا درجه حرارت برای هچری تخم ها 8تا10درجه است،با این درجه تخم ها در روز 16 چشم زده می شوند و درروز 32از تخم خارج می گردند،لاروهای تازه از تخم درآمده را برای چند هفته در تراف نگه می دارند و جریان ورودی آب را افزایش می دهند چون لاروها دوبرابر تخم ها به اکسیژن نیاز دارند. وقتی دوسوم کیسه زرده توسط ماهی جذب شد لاروها میتوانند شنا و تغذیه نمایند و می توان آنها را به حوضچه های پرورشی منتقل نمود.

 لاروها را میتوان بطریق وزنی و حجمی شمارش نمود،در روش وزنی با نمونه برداری از چند نقطه تراف متوسط وزن لاروها را بدست می آوریم سپس با میزان وزن آب یک سطل و ریختن ماهیان صید شده با ساچوک در آن تعداد آنها را تعیین می کنند. در روش حجمی لاروها را با یک ظرف مشبک صید کرده و با شمارش تعداد دفعه استفاده از ظرف تعداد لاروها یا بچه ماهی ها را محاسبه می کنند.

تغذیه لاروها وقتی 80درصد کیسه زرده جذب شد آغاز می گردد و معمولا باتراکم ده هزار قطعه در هر متر مربع می باشد. غذادهی به بچه ماهیان با دست صورت می گیردوباید هر 15تا30دقیقه این عمل را انجام دادبا رشد بچه ماهیان ورسیدن به وزن 5گرم آنها را برای نگهداری به حوضچه های گرد انتقال می دهند،باید توجه داشت که در زمان تعویض نوع جیره همه غذا به یکباره عوض نشود بلکه این کار به تدریج انجام گیرد.

نکته: برای پرورش بچه ماهیان نورس در تراف های 2تا3متری به ازای هر1000قطعه یک لیتر آب در دقیقه با درجه حرارت 12 درجه سانتی گراد منظور گردد.

مقدمه

مقدمه

ماهی های پرورشی عموما به دو گروه ماهیان آب های سرد و اب های گرم تقسیم می گردند که ماهی قزل آلاو آزاد جزء گروه اول بحساب می آیند.اگرچه اب و هوا در بیشتر مناطق گرم است،با وجود این تقریبا در هر یک از استانها یک یا چند منطقه مناسب برای پرورش ماهی های آب سرد وجود دارد.

بهترین درجه حرارت برای رشد و نمو ماهی قزل آلا حدودا 17 درجه سانتی گراد است ولی اگر چنین حرارتی در طول سال ثابت باشد ، تولید عناصر تناسلی و در نتیجه تولید مثل ماهی انجام نمی گیرد. آب برخی قنوات و چشمه سارهای کشور ممکن است دارای چنین خاصیتی باشد ، چنین آبهایی برای پرورش ماهی قزل آلا مناسب است ولی تکثیر آن باید در آبهایی با حرارت 8تا10 درجه سانتی گراد انجام گیرد.

ماهی آزاد دریای خزر در واقع نوعی قزل آلا است که فقط بخاطر بزرگ بودنش به آن ماهی آزاد گفته می شود،این ماهی ها معمولا مانند قزل آلای پرورشی بعد از تخم ریزی نمی میرند.این گروه از ماهیان کلا جزء لذیذترین ماهی های خوراکی هستند و اکثرا از قیمت بالایی برخوردار می باشند که ماهی قزل آلای پرورشی از اهمیت خاصی برخوردار است.

اگرچه برای پرورش آنها کارگاهای مخصوصی احداث می گردد ولی می توان در آبهای نسبتا خنک که بصورت جویبار،چشمه،قنات و... است برای مصرف خانوادگی و تولید محدود پرورش داد. در حال حاضر میزان تولید این ماهی در کشور سالانه 10000 تن است که بدون شک باز هم در اینده افزایش خواهد یافت.

تاریخچه پرورش ماهی قزل آلا

پرورش یا کشت ماهی در شرایط مصنوعی پیشینه ای چند هزارساله دارد، اما پرورش آزاد ماهیان فعالیت نسبتا جدیدی است. این ماهیان ابتدا در قرن گذشته بمنظورتامین و افزایش ذخایر ماهی در منابع آبی جهت ماهیگیری بصورت مصنوعی پرورش یافتند،نظریاتی وجود دارد که نشان می دهد پرورش این ماهی را نخستین بار سرخ پوستان غرب آمریکا با انتقال تخم ها از رودخانه ها به مراکز پرورش آغاز نمودند. دانمارکی ها پیشتاز پرورش ماهی قزل آلای رنگین کمان برای تغذیه انسانی بودند، در حال حاضر این صنعت در بیشتر کشورهای پیشرفته سردسیر فراگیر شده است.پرورش ماهی آزاد اقیانوس اطلس در اسکاتلند و نروژ و اخیرا در شیلی و تاسمانی پیشرفت سریعی داشته است، ماهی آزاد اقیانوس آرام بومی سواحل غربی آمریکا و کانادا است ، علاوه بر پرورش در آن مناطق در کشورهایی چون نیوزلند نیز پرورش می یابد.

از لحاظ تقسیم بندی قزل آلا جزء آنادرموس ها هستند،قزل آلای پرورشی ایران بیشترگونه رنگین کمان و نخستین گونه از خانواده آزاد ماهیان یا سالمونیده می باشد که پرورش آن در استانهای مازندران و کهکیلویه اهمیت زیادی دارد.

فصل تخم ریزی آنها در نیمکره شمالی ماههای دسامبر تا می است و در ایران خلال پاییز و زمستان تا ابتدای بهار ادامه می یابد.